Kolekcja Lux ex Oriente
BIBLIOTEKA JAGIELLOŃSKA, WYDZIAŁ FILOLOGICZNY,
WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I POLITYCZNYCH
Grupa orientalistów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, najstarszego polskiego uniwersytetu, który powstał w sto lat po pierwszej wyprawie Benedykta Polaka na Daleki Wschód, rozpoczyna poszukiwania i analizy mające na celu krytyczne wydanie nieznanych lub mało znanych dzieł autorstwa polskich uczonych i pisarzy, którzy zajmowali się kulturą oraz tradycją krajów orientalnych.
Orient fascynował nas od zawsze. Nas – Europejczyków Schopenhauera i Maxa Müllera, nas – Polaków Czartoryskich i Lelewela, i nas – orientalistów Machalskiego, Przyłuskiego, Gawrońskiego i Schayera. Wśród pisarzy światło Wschodu odbijali Jan Potocki, Kasprowicz, Miciński, Witkacy. Aleja twórczości Trzech Wieszczów też prowadzi na Wschód. Polscy odkrywcy, misjonarze, podróżnicy, a nawet awanturnicy badali i opisywali ów świat mimo wszelkiego doń cywilizacyjnego i kulturowego dystansu, sporządzając swoje prace na długo przed powstaniem orientalistyki uniwersyteckiej, którą po swojemu poprzedzili.
Teraz ich dorobek chcą przejrzeć, wszechstronnie zbadać, opracować i udostępnić czytelnikom naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Daleki Orient stanie się bliższy
Jako swoiste wyzwanie członkowie zespołu traktują słowa Franciszka Machalskiego, wybitnego iranisty oraz zapalonego popularyzatora wiedzy o kulturze perskiej i świecie irańskim, który blisko sto lat temu ustalił wprost proporcjonalną zależność między trudami studiów a terytorialnym i historycznym rozmiarem przestrzeni dzielącej ich od świata badań. Krakowscy orientaliści postanowili objaśnić, w jaki sposób polscy siedemnasto-, osiemnastoi dziewiętnastowieczni pasjonaci i hobbyści, choć jeszcze nie uczeni, stawili czoła tej trudności. Ich projekt: „Orientalia Polonica. Polskie tradycje badań nad Orientem" realizowany jest we współpracy Wydziału Filologicznego UJ oraz Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, pod auspicjami Biblioteki Jagiellońskiej. W pierwszej edycji projektu, planowanej na lata 2013-2017 i realizowanej w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, przewiduje się opracowanie i opublikowanie dwunastu tomów. Obejmą one zabytki piśmiennicze z okresu od XVII do końca XIX wieku, związane z czterema wielkimi kręgami kulturowymi Orientu: arabskim, tureckim, irańskim i indyjskim. Są wśród nich zapomniane dzieła jakże znanych autorów – Dzieje starożytne Indii Joachima Lelewela czy Dzieie tureckie y utarczki Kozackie z Tatary… Marcina Paszkowskiego. Trwają prace redakcyjne nad tomem otwierającym serię Orientalia Polonica. Obejmie on wybrane teksty Ignacego Krasickiego, w których ten wybitny oświeceniowy pisarz i myśliciel jawi się również jako znawca i popularyzator tematyki orientalnej. Kolekcja tekstów źródłowych opatrzonych uzupełnieniami i przypisami będzie wzbogacona o studia nad biografiami oraz spuścizną piśmienniczą przywracanych pamięci autorów. Obejmie ona ich archiwalne prace z wielu dziedzin, m.in.: historii i teorii literatury, językoznawstwa, biografistyki, dokumentalistyki oraz literatury pięknej (przekłady, adaptacje, omówienia itp.).
Tvnqvim Krolestwo mozne w Azyey… z 1629 roku, autorstwa jezuickiego
misjonarza Fryderyka Szembeka, to jeden z tekstów przewidzianych
do opracowania i publikacji w serii Orientalia Polonica, źródło: jbc.bj.uj.edu.pl
Wschód i polska tożsamość
Dorobek polskich autorów piszących o Oriencie z jednej strony stanowi wynik europejskiego zainteresowania Wschodem w minionych wiekach, z drugiej – jest istotnym wkładem w ewolucję naszej własnej kultury. Rozwój wiedzy o cywilizacjach Wschodu przyczynił się wszak do powstania nowego nurtu zarówno w literaturze, jak i w sztukach pięknych w ogóle. Był on nawet modą. Nazywany orientalizmem inspirował i zachęcał polskich romantyków do tworzenia dzieł bajecznych, odmiennych i tajemniczych. W literaturze przełomu XIX i XX wieku motywy orientalne dostrzegamy w twórczości Bolesława Leśmiana, który „wiedział" zmysłami niczym Budda, Antoniego Langego, który tłumaczył Ramajanę, oraz medytujących na wschodnie sposoby Jana Kasprowicza, Tadeusza Micińskiego, Marię Pawlikowską-Jasnorzewską czy Stanisława Ignacego Witkiewicza. Wątki wschodnie dają się także łatwo dostrzec w malarstwie i rzeźbie polskiego modernizmu. Pragnąc przypomnieć korzenie („bez pamięci – ostrzegał Norwid – tracimy tożsamość"), naukowcy zaangażowani w realizację projektu chcą prześledzić współzależności kultur w różnych okresach. Przyjęli oni bowiem założenie, że prace tematycznie związane z Orientem przynależą już dzisiaj do polskiego kanonu kulturowego i – jako takie – stanowią integralną część polskiej tożsamości. W naszej literaturze od jej zarania o Oriencie pisali przecież najwybitniejsi, jak Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki. Kultura polska była i pozostaje otwartą. Świadectwa obecności ducha Wschodu, wyraziste w XVII, XVIII i XIX wieku, zwracają uwagę na dynamizm trwających do dziś transformacji. We współczesnym kontekście cywilizacyjnym wymagają jednak gruntownego zbadania, czy wręcz zdefiniowania na nowo.
Celem i nadzieją twórców projektu pozostaje jego kontynuacja, a tym samym powiększanie w przyszłości chronologicznego, geograficznego i językowego zakresu kolejnych prac badawczych i publikacji. Poszerzony zakres miałby obejmować między innymi lata 1900–1939, prace dotyczące Dalekiego Wschodu (Chiny, Japonia, Tajwan itd.) oraz teksty polskich autorów pisane w językach obcych, na przykład po łacinie i po francusku. Seria Orientalia Polonica będzie ukazywała się nie tylko w tradycyjnej formie książkowej, ale także w postaci elektronicznej na platformie cyfrowej Biblioteki Jagiellońskiej. Pierwsze tomy zostaną opublikowane w 2014 roku. Ponadto, w postaci dokumentów elektronicznych, przygotowanych w procesie digitalizacji, udostępnione będą zarówno dzieła oryginalne, stanowiące postawę opracowań, jak i opracowania naukowe oraz edytorskie wybranych tekstów. Dzięki temu książki będą łatwo dostępne dla zainteresowanych czytelników z całego świata.
Teksty oryginalne w postaci elektronicznej dostępne są na internetowej stronie Biblioteki Jagiellońskiej pod adresem: jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/pubindex?dirids= 549. Sukcesywnie będą się tam pojawiały również elektroniczne wersje kolejnych tomów serii Orientalia Polonica.